Londyńscy antyfaszyści wzywają do bojkotu nowo otwartego lokalu w dzielnicy Camden. Kawiarnia Cakes’N’Treats na pierwszy rzut oka nie wygląda na „zagrożenie dla osób o różnych kolorach skóry”. Wystrój jest dość romantyczny (delikatne kremowe kolory, ornamenty), a specjalnością lokalu są wegańskie babeczki (cupcakes). Problem polega na tym, że właścicielka opublikowała na Facebooku zdjęcia z przyjacielem, który na piersi wytatuowane ma litery „SS”. Internetowi detektywi zidentyfikowali go jako członka włoskiego skrajnie prawicowego ugrupowania. Właścicielka kawiarni musi się gęsto tłumaczyć – choć wszystko wskazuje na to, że sama z neonazistami nie ma wiele wspólnego – ale nie o jej winę w całej sprawie chodzi. Jeszcze niedawno podejrzewanie wegańskiej kawiarni sprzedającej babeczki o potajemne wspieranie środowisk neonazistowskich było absurdem.

Włóż czapkę, skinie

W lutym br. niemiecki internet obiegło zdjęcie wykonane przy okazji marszu skrajnie prawicowej Narodowodemokratycznej Partii Niemiec w Magdeburgu. Fotograf uchwycił grupę młodych, modnie ubranych mężczyzn – mają ciasne dżinsy, kolorowe okulary i płócienną torbę z napisem „Nie popychaj mnie, bo w torbie mam jogurt” (ironia polega na tym, że na drodze NPD stanęli antyfaszyści i za chwilę mogło dojść do fizycznej konfrontacji). Strój i nastawienie do rzeczywistości rodem z Brooklynu albo Portland, poglądy żywcem wyjęte z III Rzeszy. Blogerzy wymyślili słowo „nipster”, które podchwyciły media... i sami neonaziści. Na skrajnej prawicy są ludzie, którzy w nipsterach widzą przyszłość dla swojego ruchu i działają na rzecz zmiany wizerunku neonazistów.

Daniel Köhler, dyrektor badań w berlińskim Instytucie Studiów nad Ruchami Ekstremistycznymi, twierdzi, że nipsterzy przychodzą na wiece neonazistów od trzech, czterech lat. – Na początku byliśmy zaskoczeni, ale teraz to normalne – mówi. W Niemczech działa tylko jeden neonazistowski internetowy show telewizyjny, a jego prowadzący, Patrick Schröder, stał się dobrze znaną – i kontrowersyjną – postacią na skrajnej prawicy. Otwarcie dąży do wykreowania bardziej przyjaznego, hipsterskiego wizerunku niemieckiego ruchu neonazistowskiego. Na seminariach, które czasem prowadzi, pokazuje, że standardowy uniform faszysty budzi niepokój, i przekonuje, że każdy – od hiphopowców w szerokich spodniach po hipsterów w wąskich – może przystąpić do ruchu, nie zmieniając wyglądu. Dla starszych członków skrajnej prawicy jest to obraza ich anty­mainstreamowych wartości.

Najpierw pójdziemy na falafel, później spuścimy łomot imigrantom

Coraz więcej grup neonazistowskich zaczęło w ostatnich latach organizować kampanie korzystające z wiralnego marketingu, czyli swobodnego rozprzestrzeniania treści w internecie. Użytkownicy sami przesyłają znajomym filmy lub zdjęcia, które uznają za wyjątkowo śmieszne, głupie lub zaskakujące. Stąd pomysł członków jednej z neonazistowskich grup, którzy przebrali się za Ciasteczkowego Potwora z „Ulicy Sezamkowej” i rozdawali dzieciom w szkołach ulotki. Pewien mężczyzna przebrany w kostium niedźwiedzia nazwał się „misiem deportacyjnym” i fotografował przed tureckimi sklepami w Hanowerze. – To nie są tylko głupie wyrostki z Niemiec Wschodnich. Oni wiedzą, jak sprzedać swoją polityczną ideologię – mówi Köhler.

W lutym dwóch młodych Niemców, Tim i Kevin, wyemitowało premierowy odcinek „Balaclava Küche”, pierwszego niemieckiego nazistowskiego (a przy okazji wegańskiego) programu kulinarnego. Dwóch facetów w kominiarkach na poważnie wyjaśnia, jak przygotować różne wegańskie dania (w pierwszym odcinku było tofu i sałatka). – Lewica nie wymyśliła weganizmu. Przemysłowa produkcja mięsa jest niezgodna z naszym nacjonalistycznym i socjalistycznym światopoglądem – mówi Tim. Faktycznie, Hitler mięsa nie jadał.

Zarówno Tim, jak i Kevin twierdzą, że żyją według zasad straight edge – nie piją, nie biorą narkotyków. Zaangażowali się w działalność nacjonalistyczną, zanim jeszcze ukończyli 20 lat. – Były wybory, czytałem o różnych partiach i zainteresowałem się NPD – mówi Kevin. – Hitler nie jest z naszej epoki, ale stanowi część naszej ideologii, a jego czasy są dla nas przykładem pod względem estetyki i dyscypliny – dodaje Tim. Twierdzi też, że alianci ponoszą winę za wybuch II wojny światowej. A jeśli ludzie mają roztrząsać temat Holocaustu, to mogliby też podyskutować trochę o zbrodniach Stalina.

Zaczęli „Balaclava Küche” dla zabawy, ale na poważnie zachęcają wszystkich, żeby przestali spożywać produkty pochodzenia zwierzęcego. Chcą też, by inni zaczęli prezentować ich poglądy polityczne z większą życzliwością i w sposób bardziej zabawny. Na początku przychodzili na wiece NPD, ale się zrazili. – To nie ma sensu. Ludzie się boją tego, jak wygląda i co mówi większość uczestników takiego faszystowskiego wiecu – mówi Kevin. Bardziej podobają mu się kampanie prawicowego wiralnego marketingu w stylu zdjęć z misiem.

DJ Adolf gra techno

Andy Knape, szef młodzieżówki NPD w landzie Saksonia-Anhalt, uważa Schrödera za swojego ucznia i podobnie jak on chce stworzyć „nacjonalizm” z nową, sympatyczniejszą, fajniejszą twarzą. W NPD i wielu innych skrajnie prawicowych organizacjach „nacjonalizm” to politycznie poprawny eufemizm oznaczający „nazizm”. Knape wyrósł w amerykańskiej kulturze masowej i uważa, że pomysł nadzorowania tego, czego młodzież prawicowa słucha lub co ogląda, jest bzdurny. Wolałby się posłużyć kulturą popularną, przejąć ją do swoich celów i za jej pomocą przyciągnąć młodych ludzi. Michael Schäfer, rzecznik organizacji, wtrąca się do rozmowy. – Przejęliśmy już nipstera – oznajmia radośnie, po czym łapie się na błędzie i poprawia: To znaczy oczywiście narodowego hipstera.

Termin „hipster” sam w sobie jest bardzo trudno definiowalny. W książce „What Was the Hipster?” (Czym był hipster) z 2010 r. Marc Greif napisał, że to „konsument”, który „staje się łącznikiem między subkulturą buntu i klasą panującą, ponieważ jednoczy się z jednym i drugim obozem”.

– Nie chcemy się odcinać – mó-
wi Knap o kulturze hipsterów. – Na przykład dla mnie rap i hip-hop to idealne medium do szerzenia naszego przekazu – precyzuje. W ciągu ostatnich kilku lat w Niemczech pojawiło się wiele skrajnie prawicowych projektów hiphopowych (nazwy w stylu Makss Damage albo Dee Ex). Opiewając cnoty niemieckiej tożsamości narodowej w rytm rdzennie czarnej muzyki, znaleźli sobie niewielką, ale znaczącą przestrzeń na scenie hiphopowej. Jest neonazistowskie techno (najpopularniejszy wykonawca: DJ Adolf) i neonazistowskie reggae.

Knape zajął się kulturą sieciową. – Internet pozwala nam dotrzeć do osób, których nie uda nam się zaktywizować na ulicy – twierdzi. Teraz młodzi ludzie mogą skontaktować się z nim przez Face­booka lub mailowo bez obawy, że dowiedzą się o tym ich rodzice lub ktokolwiek inny. – Nie muszą od razu wychodzić z ukrycia – mówi Knape. Najbardziej dumny jest z filmu opublikowanego na You­Tube, który nawiązywał do wiralnego „Harlem Shake”. Na filmie zamaskowane chłopaki z młodzieżówki NPD podskakują na wrakach samochodów, trzymając różne hasła, np. „Uprawiajcie więcej seksu z nazistami, bez zabezpieczeń”. Wideo odtworzono ponad 17 tys. razy. (– Nowoczesny, współczesny, ale nie dekadencki – komentuje Knape).

Brunatny Ariel

W latach 90. uosobieniem neonazistowskiego etosu byli skin­headzi, tryskający męskością, gniewem i skłonnością do przemocy (nieważne, że subkultura skinheadów powstała również dzięki czarnoskórym imigrantom). Media stały się pełne niebezpiecznych facetów ogolonych na łyso w charakterystycznych kurtkach i ciężkich glanach. W okolicach roku 2000 wizerunek skinów stracił na ­popularności, a środowisko przeszło kolejną filozoficzną i estetyczną przemianę. – Społeczeństwo zareagowało przeciwko skrajnej ­prawicy i młodzi ludzie przestali się sami stygmatyzować – mówi Simone Rafael, autorka bloga Netz Gegen Nazis monitorującego zachowania prawicowych ­ekstremistów.

Na przełomie wieków powstała nowa luźna grupa (Autonomiczni Nacjonaliści, AN), która zaczęła naśladować strój skrajnej lewicy. Tak jak członkowie „czarnego bloku” nowi nacjonaliści włożyli czarne bluzy z kapturem, czarne spodnie, a nawet koszulki z Che Guevarą (z napisem „Nie tylko Che byłby z nami”). Do swojej neonazistowskiej ideologii włączyli również pewne tradycyjnie lewicowe postulaty (ekologia, prawa zwierząt itp.). Urząd Ochrony Konstytucji w raporcie z 2013 r. podaje, że skrajna prawica w Niemczech liczy około 22 tys. członków, z których 9,6 tysiąca „gotowych stosować przemoc”. Według oficjalnych statystyk popełnili oni w zeszłym roku 476 przestępstw z użyciem przemocy wobec obcokrajowców. O 20 procent więcej niż w roku poprzednim.

We wrześniu trzech neonazistów brutalnie pobiło w Saksonii 15-latka, bo był pół-Tajwańczykiem. W tym samym miesiącu w Saksonii-Anhalcie dziewięciu neonazistów pobiło prawie na śmierć imigranta z Turcji, który jechał tym samym pociągiem. W lutym kilkunastu neonazistów weszło do centrum kultury w miasteczku Ballstädt w Turyngii i zaatakowało znajdujących się tam ludzi. Dwie osoby trafiły do szpitala. – Współczesny neonazista najpierw idzie na kebab, a później bić imigrantów. Można robić wszystko, byle pozostać w sercu neonazistą – mówi dziennikarz Johannes Radke.

W Niemczech symbolika związana z III Rzeszą jest zakazana. Dlatego skrajna prawica korzysta z całego języka ukrytych znaczeń. Dla niewtajemniczonych symbole te są często nierozpoznawalne. W tym roku producent proszku do prania Ariel musiał się tłumaczyć, gdy w ramach promocji dodał do paczki detergentu koszulki piłkarskie z numerem 88. Miała to być liczba prań, które można zrobić z jednego opakowania, ale dla neonazistów 88 oznacza Heil Hitler, bo H to ósma litera alfabetu. Wycofano również całą linię mniejszych opakowań z oznaczeniem 18 (AH – Adolf Hitler, pierwsza i ósma litera alfabetu).

Pułapek jest mnóstwo. Antyfaszyści co roku publikują przewodnik „Gra w chowanego”, będący encyklopedią neonazistowskich symboli. 28 to BH, czyli Blood and Honour, prawicowa organizacja zdelegalizowana w Niemczech w 2000 r. Pierwsze wydanie przewodnika z roku 2001 zawierało około 100 symboli, teraz jest ich mniej więcej 150. – Wizerunek neonazistów jest dziś dużo bardziej zróżnicowany. Gdy coś wychodzi z mody, pojawia się coś innego. W tym roku nowością są hipsterzy – mówi Michael Weiss, współautor broszury.

Jasny przekaz

Przypadkowo czy nie, wysyp nipsterów zbiegł się w czasie z powstaniem nowej skrajnie prawicowej sceny politycznej w Europie. W majowych eurowyborach we Francji najwięcej głosów zebrał Front Narodowy, a podobna partia w Wielkiej Brytanii (UKIP) zdobyła 27,5 proc. Wielu ekspertów uważa, że tego rodzaju ugrupowania zawdzięczają sukces skutecznemu przekonaniu wyborców, że są bardziej przyjazną, mniej groźną wersją skrajnej prawicy.

I to tłumaczy, skąd nagle w Niemczech wzięli się wylansowani, wegańscy neonaziści. Simone Rafael uważa, że chcą niepostrzeżenie włączać się do debat, w których uczestniczy młodzież, i sprzedawać swoje pomysły polityczne. – Wychodzą od tematów takich jak globalizacja lub ochrona praw zwierząt, a później proponują bardzo prosty światopogląd przystępnie tłumaczący skomplikowane sytuacje. Oczywiście koniec końców i tak zawsze chodzi o rasizm, antysemityzm i nacjonalizm – mówi.

Der Spiegel, Rolling Stone